Dişi Köpeklerde Kısırlık
Dişi köpeklerde çeşitli nedenlere bağlı olarak hamile kalamama ve yavru alamama haline kısırlık denir. Dişi üreme sistemi veya doğuma kadar olan normal evrelerin herhangi bir aşamasında meydana gelebilecek her türlü bozukluk kısırlığa neden olabileceği gibi doğmasal veya edinsel olarak gelişen pek çok yapısal bozukluk da aynı şekilde kısırlık sebebi olabilir.
Dişi köpeklerdeki kısırlık geçici veya kalıcı olabilir. Bazen hamile kalmış ve doğum yapmış bir dişide edinsel nedenlere bağlı olarak daha sonra oluşan kısırlık görülebileceği gibi doğmasal anomaliler nedeniyle de kısırlık görülebilir.
Sonradan oluşan kısırlıkların tedavi ile giderilme olasılığına karşın doğmasal olan kısırlıkların giderilmesi pek mümkün değildir.
Dişi köpeğe bağlı kısırlık nedenleri çok çeşitlidir. Çiftleşmeye engel olan her türlü neden kısırlık sebebi olabilir. Bu nedenle kısırlık sebeplerini aşağıdaki gibi gruplandırabiliriz;
Dişi genital organlarında yapısal bozukluklar
Dişi genital organlarında işlevsel bozukluklar
Hastalıklar
Beslenme ve çevresel faktörler
Dişi genital organlarında yapısal bozukluklar
Doğmasal veya edinsel olarak şekillenebilir. Bu bozukluklar anatomik olarak dişi genital organlarında gelişmiş arazlardır ve genital organlarda normal yapının bozulmasına bağlı olarak fonksiyonel bozukluklar da gelişmiştir.
Dişi köpeklerde infertiliteye neden olabilen ancak nadir görülen kalıcı hymen ve tek kornu olması gibi doğmasal anomalilerde de yavru almak çok ender görülebilir.
Ancak vulvanın stenozu veya perivulvar dermatitis gibi edinsel bir neden ise uygun bir tedavi ile giderilebilir ve yavru alınabilir.
Dişi köpeklerde nadir olarak görülen hermaphroidismus (intersex = çift cinsiyet) yalancı intersex veya gerçek intersex şeklinde görülebilir. Gerçek intersex vakalarında hem testisler hemde ovaryumlar gelişmiştir. Yalancı intersex olgularında ise yavru iken dişi görüntüsü olan köpeğin erişkinliğe geçtiği dönemde clitorisin büyüyerek gelişmesi ve erkek özelliklerinin görülmesi söz konusudur. Operatif olarak ve hormonal tedavi ile tek cinsiyetli hale getirilebilir ancak yavru almak pek mümkün değildir.
Vulva, vestibulum ve vajinadaki daralmalar ve yapışmalar, tümörler, uterus ile ovaryum arasında geçişi sağlayan ovidukt?da ve uterusta tıkanmalar, vajina tabanında hiperplaziler, uterusun prolapsusu, vajina prolapsusu gibi nedenlerle de infertilite şekillenebilir. Uterus tümörleri genellikle kötü huylu değildir ve yaşlı köpeklerde görülme olasılığı daha yüksektir. Çoğunlukla genital kanalda kanamaya ve pyometraya neden olabilirler.
Veneral tümör olarak tanımlanan vajina tümörleri çiftleşme ile kolay bulaşabildiğinden sık görülür ve hızlı bir gelişim ile büyüyerek vajinajı tamamen kaplayabileceği gibi vulvadan dışarı da taşabilir.
Kemoterapi ve operatif tedavilerle olumlu sonuçlar alınabilir.
Ovariumdaki gelişim bozuklukları nedeniyle ovaryumların birinin veya her ikisinin olmaması yada ovaryumların gelişmemesi gibi anomalilerde kısırlığa neden olabilir. Ancak ovarium kistleri dişi köpeklerde kısırlığın en sık görülen nedenleri arasında sayılabilir.
Ovariumda seksüel siklus esnasında normal olarak gelişen corpus luteumun hormonal nedenlere bağlı olarak kalıcı hale geçmesi ve kistik bir yapı kazanması sık görülen kısırlık nedenlerinden biridir.
Dişi genital organlarında işlevsel bozukluklar
Çoğunlukla kalıcı olmayan ve uygun tedavilerle yavru alma olasılığı yüksek olan fonksiyonel bozukluklardır. Ancak ovariumla ilgili anomalilere bağlı olarak geliştiklerinde kalıcı bir infertiliteye de neden olabilirler. Örneğin ovariumların olmamasına bağlı olarak yumurta üretiminin yokluğu kalıcı bir infertilite nedenidir.
Östrusun olmaması, düzensizliği, kısa sürmesi gibi seksüel siklus ile alakalı bozukluklar infertilite nedenleri arasında önemli bir yer tutar. Dişi köpeğin erginliğe geç erişmesi ve buna bağlı olarak östrusun görülmemesi nedeniyle geçici infertilite yaşanabileceği gibi hipotriodizm, çift cinsiyet, hormon uygulamaları, ovaryumun gelişmemiş olması ve kalıtım gibi nedenlerle östrus hiç görülemeyebilir ve kalıcı infertilite şekillenebilir. Dişi köpeğin beslenmesi de östrus siklusunda etkindir. Örneğin obez veya kaşektik köpeklerde siklusun düzensiz görülmesi mümkündür.
Köpeklerde normal östrus görülmesine karşın bu siklusta ovulasyonun şekillenmeme durumuda söz konusudur. Bu durumda erkek köpekle çiftleşme isteği olabilir ancak yavru alınamaz. Ayrıca ?sakin kızgınlık? olarak adlandırılan durumda dişi köpekte ovulasyon ve normal bir östrus siklusu olmasına karşın kanama görülmeyebilir. Bu durum çiftleşme için uygun günün tespit edilmesinde güçlük yaratabilir. Bu vakalarda dişi ve erkek köpek bir arada uzun süreli tutularak çiftleştirme yapılabilir ve yavru alınabilir.
Ovaryumdaki yapısal bozukluklar, özelliklede kistik ovaryum nedeniyle ovulasyonun olmaması ve bu nedenle infertilite köpeklerde sık görülür. Dış genital organlarda normal östrus belirtileri görülebilir.Yani vulva ve vaginada kızarıklık, ödem ve akıntı vardır. Dişide çiftleşme isteği görülür ancak çiftleşme gerçekleşse bile yavru alınamaz. Operatif olarak kistlerin uzaklaştırılması olasıdır ancak en radikal tedavi şekli ovaryumların tamamen alınmasıdır.
Vulva, vagina ve uterustaki her türlü yapısal değişiklik çiftleşmeye engel olacağından direkt olarak kısırlık nedenleri olarak sayılabilir. Uygun bir tedavi ile giderilebilirler ve yavru almak mümkün olabilir.
Genital Hastalıklar
Genital hastalıklar genital kanalı etkileyerek infertiliteye neden olabilirler. Ancak genellikle medikal tedavilere cevap verirler ve uzun süreli uygun tedaviler sonrasında yavru almak mümkün olabilir.
Enfeksiyöz karakterli vulvitis, vajinitis, metritis gibi hastalıklar infertiliteye neden olabileceği gibi uterusun kistik hyperplazisi, herpes virus enfeksiyonları ve brucella canis enfeksiyonları nedeniyle de kısırlık oluşabilir. Brucella ve herpes virus enfeksiyonlarında fötal ölüm ve abortuslar nedeniyle kısırlık söz konusudur. Normal bir çiftleşme ve sonrasında hamilelik gelişmesine rağmen uterusta yavrunun ölümü nedeniyle düşük şekillenir.
Yine uterus mukozasında enfeksiyonlara bağlı olarak meydana gelen hasarlar nedeniyle yavrunun implante olamaması ve düşük gerçekleşmesi de kısırlığa neden olan faktörlerden biridir.
Beslenme ve çevresel faktörler
Dişilerin fertilite yeteneğini etkileyen nedenlerden biridir. Yeterli düzeyde protein alamayan dişilerde çifleşme isteği zayıftır.
Aşırı beslenme ve fazla kilolarda dişilerde fertiliteyi olumsuz etkileyebilir.Aşırı kilolu dişilerde ovulasyon yeteneği düşük olabilir. Buna karşın östrus belirtileri görülmeye başlanıldığında enerji düzeyinin artırılması ovulasyon yeteneğinin yani yumurta sayısının artmasına neden olacağından faydalıdır.
Aşırı kilonun olduğu kadar ileri derecede zayıflığında kısırlığa neden olduğu bir gerçektir. Yeterli yumurtlamanın olmaması , iskelet ve kas sisteminde zayıflık gibi nedenlerle çiftleşme olamayacağı gibi yavru almakta oldukça güçtür.
Bazı dişiler görünürde hiç bir neden olmadığı halde erkek köpeği kabul etmeyebilir. Bu durum sadece o erkek köpek ile ilgili olabileceğinden başka bir erkek seçmek durumun çözümü için faydalıdır.
Ayrıca dişiler kendi ortamlarında daha rahat olacağından mekan değişikliği gibi bir nedenle çitleşmeyebilirler.
Aşırı soğuk ve ışığın yetersiz olduğu bir ortamda barınan dişilerde ovaryumun yetersiz uyarım alması nedeniyle ovulasyon yeteneği zayıflar ve düzensiz östruslar şekillenebilir. Ortam düzeltilerek şartlar uygun hale getirildiğinde sorun ortadan kalkabilir.
Tüm bu nedenler yanında unutulmamalıdır ki metabolizmanın yaşlanma ile beraber yavaşlaması söz konusudur ve tüm bedensel fonksiyonlarda olduğu gibi seksüel siklusta da azalma olacağından ileri yaşlarda yavru alma olasılığı daha düşük olacaktır.